دسته بندی سموم کشاورزی از نظر قابلیت انتقال در گیاه
دسته بندی سموم کشاورزی بر اساس نحوه انتقال و عملکرد در گیاه به سه دسته تماسی، نفوذی و سیستمیک تقسیم می‌شوند. هر یک از این دسته‌ها ویژگی‌ها، کاربردها، و معایب خاص خود را دارند.
دسته بندی سموم کشاورزی
سموم کشاورزی بر اساس نحوه عملکرد و قابلیت انتقال در گیاه به سه دسته تماسی، نفوذی و سیستمیک تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. انتخاب نوع سم به عواملی مانند نوع آفت یا بیماری، شرایط محیطی، نوع محصول و خطرات زیست‌محیطی بستگی دارد.
استفاده هوشمندانه از سموم، توجه به نوع آفت یا بیماری، و رعایت اصول ایمنی و زیست‌محیطی در انتخاب و کاربرد سموم اهمیت زیادی دارد. در بسیاری از موارد، ترکیب روش‌های کنترل شیمیایی با مدیریت زیست‌محیطی می‌تواند بهترین نتیجه را به همراه داشته باشد.
1. سموم تماسی
سموم تماسی پس از اعمال روی گیاه فقط در سطح محل استفاده باقی می‌مانند و هیچ‌گونه نفوذ یا انتقالی به داخل بافت‌های گیاه ندارند. این سموم با تماس مستقیم با آفت یا بیماری اثر می‌گذارند.
ویژگی‌ها
- عملکرد آن‌ها محدود به نقطه‌ای است که سم اعمال شده است.
- هیچ‌گونه نفوذ یا جابجایی به بافت‌های داخلی گیاه ندارند.
- باید مستقیماً به آفت، بیماری یا ناحیه مورد نظر اعمال شوند.
- در برابر شستشو با باران یا آبیاری حساس هستند.
- به دلیل باقی ماندن در سطح گیاه، سریع‌تر تجزیه می‌شوند و اثر طولانی ندارند.
کاربردها
- کنترل آفات سطحی مانند کنه‌ها، لاروها و برخی حشرات جونده.
- بیماری‌های قارچی سطحی (مانند سفیدک سطحی).
مزایا
- خطر آلودگی محیط‌زیست کمتر است (چون به سیستم آوندی گیاه وارد نمی‌شوند).
- ماندگاری کمتر در محیط، کاهش خطرات بهداشتی.
معایب
- نیاز به دقت در کاربرد؛ اگر مستقیماً به آفت یا بیماری نرسد، اثر ندارد.
- شسته شدن سریع توسط بارندگی.
- امکان توسعه مقاومت در آفات به دلیل عملکرد محدود.
مثال‌ها
- مالاتیون (Malathion)
- دی‌کلرووس (Dichlorvos)
- گوگرد (Sulfur) و ترکیبات مسی.
2. سموم نفوذی
سموم نفوذی پس از اعمال به سطح گیاه، به لایه‌های زیرین بافت گیاهی (مانند برگ‌ها) نفوذ می‌کنند، اما در کل گیاه توزیع نمی‌شوند.
ویژگی‌ها
- معمولاً از سطح فوقانی برگ به سطح زیرین حرکت می‌کنند.
- نفوذ محدود به ناحیه‌ای که سم اعمال شده است (مانند بافت زیر سطح برگ).
- در برابر شستشو مقاوم‌تر از سموم تماسی هستند.
- معمولاً به آفات مکنده یا بیماری‌هایی که در لایه‌های نزدیک سطح وجود دارند، حمله می‌کنند.
کاربردها
- کنترل آفات مکنده مانند شته‌ها، مگس سفید و تریپس.
- درمان بیماری‌هایی که در نزدیکی سطح برگ یا بافت‌ها وجود دارند.
مزایا
- نیاز به دقت کمتری در محل‌گذاری نسبت به سموم تماسی.
- مقاوم‌تر در برابر بارندگی و آبیاری.
معایب
- ممکن است در صورت استفاده بیش‌ازحد، در محیط تجمع پیدا کنند.
- نسبت به سموم سیستمیک پوشش کمتری از گیاه دارند.
مثال‌ها
- اسپینوساد (Spinosad)
- ابامکتین (Abamectin).
3. سموم سیستمیک
سموم سیستمیک پس از جذب توسط گیاه (از طریق برگ، ساقه یا ریشه) وارد سیستم آوندی گیاه می‌شوند و در تمام بخش‌های گیاه توزیع می‌گردند.
ویژگی‌ها
- این سموم می‌توانند از طریق آوند چوبی (برای انتقال آب) یا آوند آبکشی (برای انتقال مواد غذایی) حرکت کنند.
- به تمام بخش‌های گیاه، از جمله برگ‌های جدید، منتقل می‌شوند.
- در برابر بارندگی و شستشو بسیار مقاوم هستند.
- مدت اثر طولانی‌تری دارند.
کاربردها
- کنترل آفات داخلی (مانند آفات مکنده‌ای که داخل بافت گیاه زندگی می‌کنند).
- درمان بیماری‌های سیستمیک (مانند قارچ‌ها یا ویروس‌هایی که از طریق آوندها منتقل می‌شوند).
- علف‌کش‌های سیستمیک برای کنترل علف‌های هرز.
مزایا
- کنترل کامل و مؤثر حتی در برابر آفات و بیماری‌هایی که در دسترس مستقیم نیستند.
- کاربرد آسان‌تر، چون لازم نیست تمام سطوح گیاه پوشش داده شود.
- مناسب برای شرایطی که بارندگی یا شستشو احتمال بالایی دارد.
معایب
- خطر بالاتر آلودگی محیط‌زیست (چون در تمام گیاه منتشر می‌شود).
- امکان تجمع در زنجیره غذایی یا ایجاد اثرات غیرمستقیم بر موجودات دیگر.
- گران‌تر از سموم تماسی و نفوذی.
مثال‌ها
- ایمیداکلوپرید (Imidacloprid)
- گلیفوسات (Glyphosate)
- تیامِتوکسان (Thiamethoxam)
- آترازین (Atrazine).
