کلزا گیاهی است از خانواده شب بو (Brasicaceae) ، یک ساله، دگرگشن و یکی ازمهم ترین گیاهان زراعی که از دانه آن جهت تولید روغن استفاده می‌شود. در دهه اخیر این محصول روغنی از نظر متوسط عملکرد روغن جهانی از رتبه پنجم به رتبه سوم صعود کرده است که کشورهای اروپائی و کانادا و چین و هند قسمت اعظم روغن خود را از آن تهیه می‌کنند. به دلیل وجود گونه هایی با خصوصیات متفاوت ، امکان کشت آن در شرایط سرد ، گرم و معتدل دنیا وجود دارد. مبداء آن کشورهای آسیای میانه و اروپا است.

دراستان گلستان کلزا با تیپ رشد بهاره کشت می‌گردد. مقاومت به شوری کلزا حدوداً ازگندم بیشتر و از جو کمتر است و آستانه خسارت ناشی از شوری در ارقام تجاری حدود 6-5 دسی زیمنس بر متر می‌باشد. درمناطقی ازاستان که دارای بارندگی 350-300 میلیمترمی باشد می‌توان به صورت دیم اقدام به کشت این محصول نمود. درحال حاضر بجز نخود که به علت نداشتن بازار اقتصادی مناسب امکان کشت آن درسطح وسیع وجود ندارد کلزا تنها گیاهی است که درتناوب با گندم و جو می‌تواند به عنوان یک محصول پائیزه اقتصادی کشت شود وضمن تولید، نقش بسیار مؤثری درکنترل آفات خاک زی مانند زابروس دراراضی دیم استان داشته باشد.

آماده سازی زمین و تهیه بستر مناسب:

آماده سازی زمین و تهیه بستر مناسب یکی از شرایط اصلی موفقیت زراعت کلزا می باشد. بذور کوچک کلزا نیاز به بستر کاشت مرطوب با بافت مناسب دارد تا رطوبت کافی برای جوانه زنی و رشد را در اختیار داشته باشد. کلوخه هایی با قطر بالای 3 سانتی متر دربستر آماده کشت باعث عدم سبز مطلوب می شود.

شخم با گاو آهن برگرداندار

خارج کردن خاک از حالت پیوستگی و سست کردن منطقه نفوذ ریشه و انجام خاک ورزی به منظور نرم کردن  لایه سطحی خاک و آماده سازی بستر بذر بوسیله انجام عملیات شخم با گاوآهن برگردان دار صورت می گیرد. با خرد کردن بقایای گیاهی کشت قبلی بوسیله ساقه خردکن ها و برگردان کردن و مدفون ساختن این بقایا در خاک ، مواد آلی در خاک پوسیده شده و به خاک باز می گردد. این عملیات در رطوبت خاک حدود 20-15 درصد بهترین شرایط را برای شخم ایجاد می کند به طوری که لایه خاک درحین برگردان شدن از هم گسسته می شود.

شخم تابستانه در اراضی آیش در کنترل علف های هرز مؤثر بوده و در مدیریت زراعی یک محصول نقش مهمی دارد. برای انجام عملیات شخم مطلوب، تنظیمات درست و تراز بودن گاوآهن باعث یکنواختی عمق شخم می گردد. لازم به ذکر است در اراضی دیم وخشک استفاده از گاو آهن برگراندار برای خاک ورزی توصیه نمی شود.

شخم با گاو آهن قلمی

حفظ بقایای گیاهی به مقدار کم در سطح خاک برای پایداری خاک ورزی به همراه خراش دادن لایه سطحی خاک برای خارج ساختن خاک از حالت پیوستگی به وسیله گاو آهن قلمی امکان پذیر است. خاک ورزی های سطحی به وسیله گاو آهن قلمی باعث تسریع در خشک شدن لایه سطحی گردیده و در نتیجه تغییر رطوبت یکنواخت تری را در سطح خاک ایجاد کرده و زمان لازم برای عملیات دیسک وخردکردن کلوخه ها را کاهش می دهد.

از طرف دیگر بستر خاک نرم تری را در سطح خاک درست می کند که برای بذرهای ریزی مانند کلزا مناسب بوده و باعث استقرار بهتر بذر و تسریع در جوانه زنی می گردد. این شرایط در اراضی آبی مخصوصاً در هنگام بارندگی های پیاپی پاییزه که زمان عملیات شخم بعد از برداشت سویا و پنبه بسیار محدود می شود بیشتر مشهود است.

دیسک

برای خرد کردن و  نرم کردن لایه شخم و آماده سازی بستر بذر و همچنین مخلوط کردن کودهای شیمیایی با خاک از دیسک استفاده می شود کلوخه های خاک در رطوبت 18 درصد بهتر از هم جدا شده و تعداد دفعات عملیات دیسک را کاهش می دهد. استفاده از پره های کنگره ای در ردیف جلوی دیسک در خرد کردن خاک تأثیر بیشتری دارد. در اراضی دیم کم باران برای حفظ رطوبت خاک می توان به جای شخم فقط از دیسک برای عملیات خاک ورزی استفاده کرد. 

کاشت با خطی کار

درمحصولات ریزدانه مانند کلزا به دلیل کوچک بودن بذر و ناهمواری سطح بستر بذر نباید کشت در عمق انجام گرفته بلکه خطی کارها باید برای کاشت سطحی در خاک تنظیم شوند و ترجیحاً از خطی کارهایی با موزع های ریزدانه کار استفاده شود که بتواند میزان بذر توصیه شده را با دقت بیشتری کشت نماید.

کاشت با کمبینات

ترکیب ادوات خاک ورزی و کاشت برای  تسریع در آماده سازی زمین و استقرار بذر در خاک به صورت ادوات ترکیبی یکی از وسایلی است که محدودیت زمان کشت در استان را کاهش داده و دستگاه هایی مانند کمبینات ها مخصوصاً در اراضی وسیع دشت و زمین های بزرگ می تواند در جلوگیری از کاشت تأخیری کلزا تأثیر مهمی داشته باشد. استفاده از سیکوتیلر در جلوی کارنده، ضمن بهم زدن خاک و خرد کردن کلوخ ها، بستر یکنواختی را آماده کرده و شیار بازکن های خطی کار، بذر را درخاک قرار می دهد. بنابراین در زمان کمتری ، اراضی منطقه به زیر کشت می روند البته در خاک های بسیار مرطوب، نفوذ تیغه های دوار عمودی در خاک و بیرون آوردن گل و کلوخه های مرطوب، باعث عدم آماده سازی مطلوب بستر بذر گردیده و عمق کاشت را غیر یکنواخت می کند که در این مناطق توصیه نمی شود.

مصرف کودهای شیمیایی کلزا :

کود شیمیائی مورد نیاز براساس آزمون خاک تعیین می‌گردد. درصورت فراهم نبودن امکانات آزمایشگاهی دریک توصیه کلی و برای هر هکتار مقادیر 100-75 کیلوگرم سوپر فسفات تریپل، 150-100 کیلوگرم سولفات پتاسیم وحدود 150-200 کیلوگرم اوره ، 20-10 تن کود آلی پوسیده و 250 گوگرد کشاورزی پیشنهاد  میگردد.

کود ازته مورد نیاز کلزا :

کلزا نیاز فراوانی به ازت دارد و غالباً به عنوان گیاهی با نیاز بالای ازت مورد توجه است. کلزا ازت مورد نیاز خود را از سه منبع ازت قابل جذب که در زمان کاشت در خاک وجود دارد، ازت آزاد شده از مواد آلی خاک در طول روده رشد و کودهای ازته تأمین می نماید. کود مورد نیاز کلزا برای دستیابی به عملکردی مطلوب از 50 کیلوگرم ازت تا 240 کیلوگرم در هکتار متفاوت است.

در کشت های آبی در شرایطی که رشد کلزا مطلوب باشد مصرف بالای ازت لازم واقتصادی است ولی در شرایط خشک که پتانسیل تولید کلزا پایین است مقدار کود کمتری مورد نیاز بوده و واکنش نسبت به مصرف کود ازته کمتر خواهد بود. به طور کلی ازت مورد نیاز کلزا بهتر است در سه نوبت مصرف گردد به طوری که یک سوم قبل از کاشت، یک سوم هنگام روزت و مابقی هنگام غنچه دهی به کار  رود.

کود فسفاته مخصوص کلزا :

فسفر برای رشد مناسب کلزا مورد نیاز است به دلیل عدم گستردگی ریشه مقدار فسفر قابل جذب اولیه خاک و همچنین مقدار کود فسفاته مصرفی بسیار مهم می باشد بهتر است در صورت امکان فسفر به صورت نواری و با فاصله زیر بذر مصرف شود. کلزا فسفر را از خاک در مراحل اولیه رشد به سرعت جذب می کند و این جذب تا مدت 8 هفته ادامه دارد. کلزا قادر است فسفر را در مراحل اولیه رشد به مقدار زیادی از کودهای فسفاته مصرف شده به روش نواری جذب کند. آزمون خاک بهترین روش برای تشخیص کمبود فسفر است.

کود پتاسه برای کلزا :

کلزا برای حداکثر رشد و عملکرد مطلوب نیاز به مقدار کافی پتاسیم دارد. پتاسیم تحمل گیاه را نسبت به امراض سرما وخشکی بیشتر و تولید نشاسته و کربوهیدرات ها را افزایش می دهد پتاسیم استحکام گیاه را افزایش داده و برای رشد بهینه مقدار مطلوب آن ضروری است. هنگامی که پتاسیم به مقدار کافی در خاک وجود نداشته باشد باید کودهای پتاسیمی را مصرف نمود.

بهترین روش برای تعیین مقدار پتاسیم مورد نیاز کلزا آزمون خاک است. در خاک هایی که میزان پتاسیم خاک کم است به دلیل تثبیت شدید ممکن است نسبت به مصرف کودهای پتاسیمی واکنشی دیده نشود در چنین خاک هایی بهتر است مصرف کودهای پتاسیمی به صورت سرک انجام گیرد. به دلیل تحرک  کم پتاسیم در خاک بهتر است مصرف آن به روش نواری و نزدیک بذر انجام گیرد. درصورت مشاهده کمبود عناصر ریز مغذی توسط آزمون خاک بایستی نسبت به مصرف آنها در خاک و یا محلولپاشی اقدام نمود.

کلزا با کیفیت مناسب دارای 44-40 درصد روغن و حاوی 48-43 درصد پروتئین است برای تولید روغن با کیفیت خوب لازم است توجه ویژه ای به عمل جایگزاری و زمان مصرف کودها انجام شود. مصرف خیلی زیاد ازت باعث ورس شده و یا مقدار روغن را کاهش می دهد ومنجر به دانه های سبزی می شود که مقدار کلروفیل را در روغن افزایش می دهند.

قراردادن نواری کور 5/2 سانتی متر در کنار و زیر بذر و برای حصول عملکرد بالا مورد نیاز است. از تماس مستقیم کودهای شیمیایی خصوصاً ازت ، پتاسیم و گوگرد پایدار جلوگیری شود چنانچه از گوگرد عنصری استفاده می شود لازم است قبل ازکاشت در خاک پخش و زیر خاک رود تا فرصت کافی برای تبدیل شدن به فرم قابل جذب برای گیاه را داشته باشد. توصیه می شود عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را در فرم هایی که به راحتی برای گیاه قابل جذب باشند استفاده نمود.

تاریخ کاشت:

با توجه به شرایط خاص آب و هوایی منطقه و وضعیت کشاورزان به طور کلی بهترین تاریخ کاشت بذر کلزای هیبرید ماراتن برای اکثر استانها نیمه اول آبان ماه می باشد. ولی در صورتی که شرایط آبیاری زمین فراهم باشد از دهه آخر مهرماه می توان نسبت به کشت آن اقدام نمود.

رقم :

ارقام کلزای هیبرید با عملکردی حدود 10% بیشتراز ارقام معمولی ترجیح داده می‏شوند. وبه ترتیب ارقام Hyola  401و RGS00و Hyola 420 عملکرد بهتری دراستان  نشان داده‏ و علاوه بر داشتن خصوصیات زراعی مطلوب از پتانسیل عملکرد بالایی برخوردارند. لازم به ذکر است که در کلزا، دارا بودن قوه نامیه، خلوص و قدرت سبز بالای بذر در شرایط مزرعه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. لذا در این ارتباط لازم است تا بذور مورد نیاز حتماٌ از منابع معرفی شده خریداری شود. همچنین به هیچ وجه نباید از بذور سال های گذشته و ارقام مخصوص مناطق سردسیر جهت کشت در منطقه استفاده کرد.

میزان بذر :

میزان بذر مصرفی 8-6 کیلوگرم درهکتار توصیه می گردد. فاصله ردیفهای کاشت کلزا 24- 12سانتی متر بین می باشد. بهترین عمق کاشت 3-2 سانتی متر، بهترین فاصله روی ردیف 5 سانتی متر و بهترین تراکم بوته 80-70 بوته در متر مربع می باشد. 

کنترل آفات ، بیماری ها و علف های هرز :

1-   برای کنترل آفات ، بیماری ها و علف های هرز موارد ذیل توصیه می گردد:

2-   استفاده از بذورکلزای بوجاری شده عاری از علف هرز

3-   استفاده ازعلف کش خاک مصرف ترفلان به میزان 5/2 لیتردر هکتار قبل ازکاشت کلزا.

4-   استفاده از بذور سالم و عاری از آفات انباری

5- ضدعفونی بذر کلزا با حشره کش های گائوچو(12-8 گرم به ازای هرکیلوگرم بذر).یا کروزر(7سی سی به ازای هرکیلوگرم بذرکلزا) برای مبارزه باکک کلزا درابتدای فصل زراعی.

6-   استفاده از بذورضد عفونی شده با یکی ازسموم قارچ کش رایج .

تذکر: بذرهای ضد عفونی شده باکروزر حتما باید24ساعت پس ازضدعفونی کاشته شود.