کود زیستی یا بیولوژیک چیست؟
کود زیستی یا بیولوژیک نوعی کود ارگانیک است که حاوی موجودات زنده مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، و سایر میکروارگانیسم‌های مفید است. این کودها با بهبود فعالیت میکروبی خاک و تسهیل دسترسی گیاه به مواد مغذی، رشد گیاهان را افزایش می‌دهند و به حفظ سلامت خاک کمک می‌کنند. برخلاف کودهای شیمیایی، کودهای زیستی نه تنها باعث بهبود تغذیه گیاه می‌شوند، بلکه از آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی نیز جلوگیری می‌کنند.
کود زیستی یا بیولوژیک چیست؟
کود زیستی یا بیولوژیک (Biofertilizer) به نوعی کود طبیعی گفته می‌شود که حاوی میکروارگانیسم‌های مفید مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، جلبک‌ها و دیگر عوامل زیستی است که با بهبود وضعیت خاک و تسهیل دسترسی گیاه به مواد مغذی، رشد و توسعه گیاهان را بهبود می‌بخشد. این کودها به‌جای تأمین مستقیم مواد مغذی (مانند کودهای شیمیایی)، فرایندهای زیستی خاک و گیاه را فعال می‌کنند و منابع طبیعی خاک را برای گیاهان قابل‌استفاده می‌سازند.
کودهای زیستی معمولاً شامل میکروارگانیسم‌هایی هستند که فرآیندهایی مانند تثبیت نیتروژن، حل کردن فسفات، و تولید مواد هورمونی محرک رشد را انجام می‌دهند. برای مثال، باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن مانند ریزوبیوم به ریشه گیاهان خانواده لگوم متصل شده و نیتروژن هوا را به فرم قابل جذب برای گیاه تبدیل می‌کنند. کود زیستی علاوه بر افزایش کارایی مواد مغذی، مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها و تنش‌های محیطی مانند خشکی و سرما را نیز تقویت می‌کند.
ویژگی‌ها و عملکرد کودهای زیستی
تثبیت نیتروژن
برخی از میکروارگانیسم‌های موجود در کود زیستی، مانند باکتری‌های ریزوبیوم و آزوسپیریلوم، قادر به تثبیت نیتروژن از هوای آزاد هستند. این نیتروژن به فرم قابل جذب برای گیاه تبدیل شده و نیاز به کودهای شیمیایی نیتروژن‌دار کاهش می‌یابد.
این ویژگی برای گیاهان خانواده لگوم (مانند عدس، نخود و لوبیا) بسیار حیاتی است.
حل کردن فسفات
برخی از میکروب‌ها، مانند باسیلوس و پنانسئوس، فسفات‌های نامحلول خاک را حل کرده و آن‌ها را به فرم قابل جذب برای گیاه تبدیل می‌کنند.
ترشح مواد هورمونی و محرک رشد
میکروارگانیسم‌ها هورمون‌های رشد مانند اکسین، سیتوکینین و جیبرلین را ترشح می‌کنند که باعث تقویت رشد ریشه، جذب بهتر مواد مغذی و افزایش سلامت کلی گیاه می‌شوند.
افزایش مقاومت در برابر تنش‌ها
میکروارگانیسم‌های موجود در کودهای زیستی مقاومت گیاه را در برابر بیماری‌ها، خشکی، شوری و حتی سرما افزایش می‌دهند.
تجزیه مواد آلی
قارچ‌ها و باکتری‌های تجزیه‌کننده مواد آلی موجود در کود زیستی، با تبدیل بقایای گیاهی به مواد مغذی، حاصلخیزی خاک را افزایش می‌دهند.
مزایای استفاده از کودهای زیستی
دوستدار محیط زیست
این کودها برخلاف کودهای شیمیایی، خاک و منابع آب زیرزمینی را آلوده نمی‌کنند و به حفظ تعادل اکوسیستم کمک می‌کنند.
کاهش هزینه‌ها
مصرف کود زیستی نیاز به کودهای شیمیایی پرهزینه را کاهش می‌دهد و برای کشاورزان اقتصادی‌تر است.
بهبود کیفیت خاک
کودهای زیستی ساختار خاک را بهبود بخشیده، ظرفیت نگهداری آب را افزایش می‌دهند و فعالیت میکروبی خاک را تقویت می‌کنند.
سلامت گیاه و محصول
محصولات به‌دست‌آمده با استفاده از کود زیستی، سالم‌تر و عاری از باقی‌مانده‌های مضر شیمیایی هستند.
-
انواع کودهای زیستی
تثبیت‌کننده‌های نیتروژن
شامل باکتری‌هایی مانند ریزوبیوم، آزوسپیریلوم و آزوتوباکتر.
حل‌کننده‌های فسفات
شامل میکروب‌هایی مانند باسیلوس و پseudomonas.
قارچ‌های میکوریزا
این قارچ‌ها به ریشه گیاهان متصل می‌شوند و جذب مواد مغذی (به‌ویژه فسفر) و آب را افزایش می‌دهند.
کودهای جلبکی
شامل جلبک‌های سبز-آبی مانند نوستوک و آنابنا که در شالیزارها و زمین‌های مرطوب کاربرد دارند.
کودهای کمپوستی
ترکیبی از مواد آلی تجزیه‌شده و میکروارگانیسم‌های مفید.
نحوه استفاده از کود زیستی
- محلول‌پاشی: کود زیستی به شکل مایع روی برگ‌ها اسپری می‌شود تا به‌سرعت جذب گیاه گردد.
- مخلوط با خاک: کود زیستی به خاک اضافه می‌شود و در نزدیکی ریشه گیاه قرار می‌گیرد.
- آغشته کردن بذر: بذرها پیش از کاشت به محلول کود زیستی آغشته می‌شوند تا جذب میکروارگانیسم‌ها افزایش یابد.
