نقش حیاتی کودها در کشت گندم

سنگ بنای تولید محصول سودآور، برنامه صحیح حاصلخیزی خاک است. چنین برنامه هایی نیاز به تفکر و برنامه ریزی دارد. یکی از مفیدترین ابزارهایی که کشاورزان می توانند در برنامه ریزی حاصلخیزی خاک استفاده کنند، آزمایش خاک است. برنامه ریزی یک برنامه باروری بدون داده های آزمایش خاک تا حد زیادی حدس و گمان است. عوامل دیگری که در برنامه ریزی یک برنامه باروری کارآمد باید در نظر گرفته شوند، میزان مصرف کود، محل قرارگیری و زمان بندی آن است.

ازت برای رشد رویشی گیاه و تولید کلروفیل ضروری است، فسفر در تشکیل ریشه و دانه نقش مهمی دارد و پتاسیم به بهبود کیفیت دانه و مقاومت گیاه در برابر تنش‌ها کمک می‌کند. همچنین، کودهای حاوی ریزمغذی‌ها مانند آهن، روی و منگنز نیز برای انجام بسیاری از فرآیندهای حیاتی گیاه ضروری هستند. با توجه به اهمیت کوددهی در کشاورزی گندم، انتخاب نوع کود مناسب، زمان و مقدار مصرف آن بر اساس آزمایش خاک و توصیه‌های کارشناسان کشاورزی بسیار حائز اهمیت است.

چرا به برنامه کوددهی نیاز داریم؟

• جبران کمبود عناصر غذایی: خاک‌های کشاورزی به طور طبیعی تمام عناصر مورد نیاز گیاه را ندارند. کوددهی به جبران این کمبودها و تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه کمک می‌کند.
• افزایش عملکرد: با تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در زمان مناسب، می‌توان به افزایش تعداد و وزن دانه‌ها و در نتیجه افزایش عملکرد محصول دست یافت.
• بهبود کیفیت محصول: کوددهی مناسب باعث افزایش پروتئین، نشاسته و سایر ترکیبات مفید در دانه گندم و بهبود کیفیت آرد می‌شود.
• افزایش مقاومت گیاه به تنش‌ها: گیاهانی که به خوبی تغذیه شده‌اند، مقاومت بیشتری در برابر آفات، بیماری‌ها، خشکسالی، شوری و سایر تنش‌های محیطی دارند.

عناصر غذایی مهم برای گندم

ازت (N)

برای رشد رویشی گیاه، تولید کلروفیل و افزایش مقدار پروتئین در دانه ضروری است.

نیتروژن بسیاری از وظایف حیاتی را در گیاه گندم انجام می دهد. گندم به 1 تا 1.5 کیلوگرم نیتروژن (N) در هر بوشل (bu) دانه، نیاز دارد. کمبود N ممکن است باعث کاهش پنجه زنی، کاهش اندازه سر، پر شدن ضعیف دانه و محتوای پروتئین کم شود. نیتروژن کافی باید در تمام مراحل توسعه در دسترس گیاه گندم باشد. تقسیم برنامه های N به طور کلی کارایی استفاده را بهبود می بخشد، ریسک سرمایه گذاری را به حداقل می رساند و از محیط زیست محافظت می کند. 

فسفر (P)

برای رشد ریشه، گلدهی، تشکیل دانه و انتقال انرژی در گیاه مهم است.

نقش‌های کلیدی فسفر در گندم

• رشد ریشه: فسفر به توسعه سیستم ریشه‌ای قوی کمک می‌کند. ریشه‌های قوی‌تر باعث جذب بهتر آب و مواد غذایی از خاک می‌شوند.
• گلدهی و تشکیل دانه: فسفر نقش مهمی در فرایند گلدهی و تشکیل دانه دارد. این عنصر در انتقال انرژی در گیاه و تشکیل دانه‌های پر مغز نقش دارد.
• تولید انرژی: فسفر در تولید ATP (آدنوزین تری فسفات) که واحد انرژی سلول است، نقش دارد. ATP برای انجام بسیاری از واکنش‌های بیوشیمیایی در گیاه ضروری است.
• توسعه ریشه‌های فرعی: فسفر به توسعه ریشه‌های فرعی کمک می‌کند که این امر باعث افزایش جذب آب و مواد غذایی از خاک می‌شود.
• بالا بردن کیفیت دانه: فسفر به افزایش کیفیت دانه، از جمله افزایش مقدار پروتئین و نشاسته، کمک می‌کند.
• افزایش مقاومت گیاه به تنش‌ها: فسفر به افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی مانند خشکسالی، شوری و بیماری‌ها کمک می‌کند.

پتاسیم (K)

برای تنظیم فشار اسمزی سلول‌ها، بهبود کیفیت دانه، افزایش مقاومت به تنش‌ها و بهبود استفاده از آب و مواد غذایی در گیاه ضروری است.

نقش‌های کلیدی پتاسیم در گندم

• تنظیم فشار اسمزی سلول‌ها: پتاسیم به تنظیم فشار اسمزی سلول‌ها کمک می‌کند و در نتیجه باعث جذب آب و مواد غذایی توسط گیاه می‌شود.
• افزایش مقاومت گیاه به تنش‌ها: پتاسیم به افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی مانند خشکسالی، شوری، سرما و بیماری‌ها کمک می‌کند.
• بهبود کیفیت دانه: پتاسیم به بهبود کیفیت دانه، از جمله افزایش وزن هزاردانه، افزایش درصد پروتئین و نشاسته، و بهبود کیفیت آرد کمک می‌کند.
• تقویت ساقه و جلوگیری از خوابیدگی: پتاسیم به تقویت ساقه و جلوگیری از خوابیدگی گیاه در برابر باد و بارندگی کمک می‌کند.
• بهبود استفاده از سایر عناصر غذایی: پتاسیم به بهبود استفاده گیاه از سایر عناصر غذایی مانند نیتروژن و فسفر کمک می‌کند.

عناصر ریزمغذی

عناصر ریزمغذی اگرچه به مقدار کم مورد نیاز گیاهان هستند، اما نقش حیاتی در رشد، نمو و تولید محصول باکیفیت ایفا می‌کنند. این عناصر در فرایندهای مختلف فیزیولوژیکی گیاه دخیل هستند و کمبود آن‌ها می‌تواند به شدت بر عملکرد و کیفیت محصول تأثیر بگذارد.

آهن، روی، منگنز، بور، مس و مولیبدن نیز برای رشد و نمو گیاه ضروری هستند.

عوامل موثر در برنامه کوددهی گندم

• نوع خاک: بافت خاک، میزان مواد آلی، pH خاک و ظرفیت نگهداری آب در خاک، بر روی نیازهای غذایی گیاه تاثیرگذار است.
• رقم گندم: ارقام مختلف گندم، ژنوتیپ‌های متفاوتی دارند و نیازهای غذایی آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد.
• شرایط آب و هوایی: دما، بارندگی، رطوبت و تابش خورشید، بر روی جذب عناصر غذایی توسط گیاه تاثیرگذار است.
• تاریخ کاشت: تاریخ کاشت، بر روی مراحل رشد گیاه و نیازهای غذایی آن در هر مرحله تاثیرگذار است.
• تاریخچه کوددهی: کوددهی‌های قبلی، بر روی میزان عناصر موجود در خاک و نیازهای غذایی گیاه در سال بعد تاثیرگذار است.
• سیستم آبیاری: سیستم آبیاری، بر روی توزیع کود در خاک و جذب آن توسط گیاه تاثیرگذار است.